Tết Đoan Ngọ hay Tết Đoan Dương là một ngày tết truyền thống của người Việt Nam. Tết Đoan Ngọ được tổ chức vào ngày 5/5 âm lịch. Vậy nguồn gốc, ý nghĩa, mâm cỗ và bài cúng trong ngày Tết Đoan Ngọ ra sao hãy cùng Quavang tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé.
Nguồn gốc, ý nghĩa ngày Tết Đoan Ngọ
Nguồn gốc ngày tết đoan ngọ
Tết Đoan Ngọ hay còn được gọi là Tết Đoan Dương, được quy định tổ chức vào giờ Ngọ, ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch hằng năm. Đây là một ngày tết truyền thống tại một số quốc gia Đông Á như Việt Nam, Triều Tiên, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Quốc. Đoan ngọ nghĩa là bắt đầu từ giữa trưa, “Đoan” có nghĩa là mở đầu, “Ngọ” là giữa trưa khoảng thời gian từ 11 giờ sáng đến 1 giờ chiều. Còn dương có nghĩa là mặt trời, là dương khí. Theo lý giải này, Đoan Dương có nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh.
Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được gọi với cái tên gọi dân dã khác là “tết giết sâu bọ”, ngày diệt sâu bọ. Hiểu đơn giản, đây chính là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loại sâu bệnh gây hại cho cây trồng và bà con nông dân.
Theo truyền thuyết kể lại, một ngày sau khi thu hoạch, nông dân ăn mừng vi trúng mùa. Tuy vâyh, vào đầu tháng 5 của năm đó, sâu bọ lại kéo đến rất nhiều, bắt đầu ăn phá cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Những người nông dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này. Bỗng nhiên có ông lão xa lạ xuất hiện, tự xưng là Đôi Truân. Ông chỉ cho người dân mỗi nhà lập một mâm cúng đơn giản gồm có: bánh tro, trái cây. Sau đó ra trước nhà mình vận động thể dục. Mọi người dân làm theo chỉ một lúc sau thì bất ngờ lũ sâu bị đàn lũ té ngã rã rượi. Ông Đôi Truân còn bảo thêm: Sâu bọ hằng năm vào ngày này sẽ rất hung hăng, phá phách nên mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng. Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông Đôi Truân đã rời đi. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày “Tết diệt sâu bọ”. Sau này, có người gọi nó là “Tết Đoan Ngọ” vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Ý nghĩa
Đầu tháng 5 là thời điểm kết thúc vụ chiêm và bước vào vụ mùa. Đây là lúc để bà con nông dân chuẩn bị lễ tạ ơn trời đất, tổ tiên và cũng nhau ăn mừng mùa vụ. Chính vì vậy, ngày này là ngày để nhân dân bày tỏ lòng thành và cầu mong cho một mùa màng bội thu sắp tới.
Hiện tại ở nhiều làng quê Việt Nam vẫn còn lưu truyền và tiếp nối các phong tục nếp xưa. Họ rất coi trọng ngày tết này. Bởi vì đây cũng chính là dịp để gia đình sum họp, con cháu dù làm ăn ở xa vẫn cố gắng thu xếp để về bên gia đình. Vào gian đoạn này, trái cây, hoa lá cũng bắt đầu đơm hoa kết trái, vì thế, hoa quả là món đồ không thể nào thiếu trong những mâm lễ cúng của người dân.
Tết Đoan Ngọ năm 2021 là ngày nào?
Dựa theo ngày quy ước âm lịch (5-5) thì ngày tết đoan ngo 2021 sẽ rơi vào thứ 2, ngày 14-6 dương lịch. Là một trong nhữn ngày lễ truyền thống của dân tộc, nên ngày lễ này rât được nhiều người quan tâm để chuẩn bị làm lễ, mâm cúng và các tục lệ khác một cách đầy đủ và chu toàn.
Tết Đoan Ngọ cúng gì?
Theo truyền thống, mâm cúng tết Đoan Ngọ sẽ bao gồm các lễ vật:
- Hương, hoa, vàng mã.
- Nước, rượu nếp.
- Các loại hoa quả.
- Bánh tro, bánh ú, cơm rượu nếp.
- Xôi, chè.
Tùy theo quan niệm của từng vùng mà lựa chọn các món sản vật dâng cúng ông bà, tổ tiên ngày Tết Đoan Ngọ khác nhau. Tuy nhiên phải đảm bảo đủ các lễ vật chính như vừa đề cập. Ngoài ra, ở mỗi vùng miền lại có những mâm cúng đặc trưng riêng:
Đối với miền Bắc và Bắc Trung bộ: Trên mâm cúng tết Đoan Ngọ của người miền Bắc thường có trái dưa hấu đỏ. Còn người miền Trung từ Thanh Hóa vào đến Thừa Thiên – Huế thì không thể thiếu chè kê và thịt vịt. Vốn dĩ, người dân chọn thịt vịt mà không phải thịt heo, bò, gà là vì người Việt xưa tin rằng thịt vịt mát, ăn vào sẽ làm mát cơ thể cả năm.
Đối với miền Nam Trung bộ: Tính từ Đà Nẵng vào đến Quảng Ngãi, trên mâm cúng tết Đoan Ngọ một số gia đình luôn có xôi chè cúng lễ. Ngoài ra, họ còn có tục lệ nhà nào có trồng cây thì cho trẻ nhỏ vào tận vườn hái trái ăn.
Đối với miền Nam: Mâm cúng tết Đoan Ngọ của người miền Nam không thể thiếu bánh ú tro, chè trôi nước, xôi gấc… Sau khi cúng xong, cả nhà sẽ cùng quây quần bên mâm để ăn những món ăn này.
Bài cúng Tết Đoan Ngọ
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
– Con lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
– Con kính lạy Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị Tôn thần.
– Con kính lạy Tổ tiên, Hiển khảo, Hiển tỷ, chư vị Hương linh (nếu bố, mẹ còn sống thì thay bằng Tổ Khảo, Tổ Tỷ)
Tín chủ chúng con là: …
Ngụ tại: …
Hôm nay là ngày mồng 5/5 âm lịch, nhằm ngày tết Đoan ngọ, chúng con sửa sang hương đăng, sắm sanh lễ vật, hoa đăng, trà quả dâng lên trước án.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, Chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần, cúi xin các Ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.
Chúng con kính mời các cụ Tổ Khảo, Tổ Tỷ, chư vị Hương linh gia tiên nội ngoại họ …, cúi xin các vị thương xót con cháu chứng giám tâm thành thụ hưởng lễ vật.
Tín chủ con lại kính mời các vị Tiền chủ, Hậu chủ tại nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai hâm hưởng, độ cho chúng con thân cung khang thái, bản mệnh bình an. Bốn mùa không hạn ách, tám tiết hưởng bình an thịnh vượng.
Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Nam mô A di Đà Phật!
Các phong tục trong ngày Tết đoan ngọ
Hái lá thuốc
Hái lá thuốc sẽ được diễn ra vào giờ Ngọ, từ 11 giờ trưa đến 1 giờ chiều, sau khi ăn cỗ xong. Lá thuốc hái vào thời điểm này sẽ có công dụng tốt nhất. Các loại lá được chọn hái:
- Lá ngải cứu
- Kinh giới
- Tía tô
- Bưởi
- Cam thảo
Đánh cây
Vào khoảng 12 giờ trưa, việc đánh cây hay còn gọi là khảo cây sẽ được thực hiện. Phong tục đánh cây được thực hiện với mong muốn xua đi những điều không tốt, mong một cuộc sống đơm hoa kết trái. Các cây bị khảo thường là các cây ăn quả trong vườn, cây ít trái, cây bị sâu bệnh.
Con rể cảm ơn bố mẹ vợ, học trò tri ân thầy cô
Vào dịp Tết đoan ngọ, con rể sẽ ăn mặc đẹp, bưng mâm lễ sang nhà bố mẹ vợ để tỏ lòng biết ơn. Mâm lễ bao gồm:
- Xôi gà
- Hoa quả
- Gạo nếp
- Đậu xanh
- Dưa hấu
Học trò đến thăm và đi lễ thầy cô. Mâm lễ thường bao gồm:
- Gạo nếp
- Đậu xanh
- Vịt
- Trái cây
Ăn bánh tro
Đây là loại bánh rất quen thuộc đối với người Việt trong dịp Tết đoan ngọ. Bánh được làm từ bột gạo nếp ngâm và lọc qua nước tro của gỗ và củi. Tuy hình dạng bánh không đẹp, nhưng hương vị rất ngon và mộc mạc.
Ăn cơm rượu nếp cẩm
Cơm rượu nếp cẩm là món ăn quen thuộc trong ngày Tết đoan ngọ. Theo quan niệm, ăn cơm rượu nếp cẩm vào Tết đoan ngọ sẽ giúp đẩy lùi được mầm bệnh trong cơ thể.
Một số điều người Việt kiêng kỵ trong ngày tết Đoan ngọ
– Để giày dép lộn xộn, thiếu trật tự.
– Làm rơi tiền, vì quan niệm việc bị rơi tiền sẽ ảnh hưởng việc mất tài lộc.
– Không mua các vật phẩm có hình thù kỳ quái, dị hởm.
– Không dừng chân ở nơi âm u, xui xẻo như bệnh viện, đám tang…
Mặc dù đất nước ta ngày càng phát triển và đi lên, nhưng tết Đoan ngọ vẫn là một ngày lễ luôn được giữ gìn và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Điều này đã trở thành một trong những phong tục văn hóa độc đáo thu hút sự quan tâm của nhiều du khách quốc tế khi có dịp du lịch vào đúng thời điểm diễn ra lễ hội này.
Hy vọng, những thông tin trên đây sẽ giúp bạn hiểu thêm về ngày Tết Đoan Ngọ truyền thống trong văn hóa người Việt Nam.
Mỹ Tiên
